Nærri 8.000 manns hafa verið látnir og tugþúsundir slasaðir í jarðskjálftanum sem skók Tyrkland og Sýrland á mánudag.
Þúsundir bygginga hrundu í löndunum tveimur og hjálparstofnanir vara við „hörmulegum“ afleiðingum í norðvesturhluta Sýrlands, þar sem milljónir varnarlausra og flóttamanna treystu þegar á mannúðaraðstoð.
Umfangsmiklar björgunaraðgerðir eru hafnar og alþjóðasamfélagið býður upp á aðstoð við leit og björgunaraðgerðir. Á sama tíma hafa stofnanir varað við því að dauðsföll vegna hamfaranna gætu orðið mun fleiri.
Þetta er það sem við vitum um jarðskjálftann og hvers vegna hann var svona mannskæður.
Hvar varð jarðskjálftinn?
Einn öflugasti jarðskjálfti sem riðið hefur yfir svæðið í heila öld skók íbúa úr dvala snemma á mánudagsmorgni um klukkan fjögur. Skjálftinn varð 23 kílómetra austur af Nurdagi í Gaziantep-héraði í Tyrklandi á 24,1 kílómetra dýpi, að sögn Jarðfræðistofnunar Bandaríkjanna (USGS).
Röð eftirskjálfta reið yfir svæðið strax eftir fyrsta skjálftann. Eftirskjálfti af stærð 6,7 fylgdi í kjölfarið 11 mínútum eftir að fyrsti skjálftinn reið yfir, en stærsti skjálftinn, sem mældist 7,5 að stærð, reið yfir um níu klukkustundum síðar klukkan 13:24, samkvæmt USGS.
Þessi eftirskjálfti, sem mældist 7,5 á Richter, sem reið yfir um 95 kílómetra norður af upphaflega skjálftanum, er sá öflugasti af meira en 100 eftirskjálftum sem hafa mælst hingað til.
Björgunarmenn eru nú í kapphlaupi við tímann og náttúruöflin til að ná eftirlifendum upp úr rústum beggja vegna landamæranna. Samkvæmt neyðarstofnun landsins hafa yfir 5.700 byggingar hrunið í Tyrklandi.
Jarðskjálftinn á mánudag var einnig einn sá öflugasti sem Tyrkland hefur upplifað á síðustu öld – jarðskjálfti upp á 7,8 stig reið yfir austurhluta landsins árið 1939 og létust yfir 30.000 manns, samkvæmt bandarísku geimvísindastofnuninni USGS.
Hvers vegna verða jarðskjálftar?
Jarðskjálftar eiga sér stað á öllum heimsálfum – frá hæstu tindum Himalajafjalla til lægstu dala, eins og Dauðahafsins, til hinna bitrandi kalda svæða Suðurskautslandsins. Dreifing þessara skjálfta er þó ekki tilviljunarkennd.
Bandarísku jarðskjálftaeftirlitið (USGS) lýsir jarðskjálfta sem „skjálfta sem orsakast af skyndilegri rennsli á misgengi. Spenna í ysta lagi jarðar ýtir hliðum misgengisins saman. Spenna safnast upp og bergið rennur skyndilega, sem losar orku í bylgjum sem ferðast í gegnum jarðskorpuna og valda þeim skjálfta sem við finnum fyrir í jarðskjálfta.“
Jarðskjálftar eru mældir með jarðskjálftamælum, sem fylgjast með jarðskjálftabylgjum sem ferðast um jörðina eftir skjálfta.
Margir kannast kannski við hugtakið „Richter-kvarði“ sem vísindamenn notuðu áður um árabil, en nú til dags fylgja þeir almennt breyttum Mercalli-styrkleikakvarða (MMI), sem er nákvæmari mælikvarði á stærð jarðskjálfta, samkvæmt USGS.
Hvernig jarðskjálftar eru mældir
Hvers vegna var þessi svona banvænn?
Fjölmargir þættir hafa stuðlað að því að þessi jarðskjálfti varð svo mannskæður. Einn þeirra er tíminn dags sem hann varð. Skjálftinn reið yfir snemma morguns og margir voru í rúmum sínum þegar hann varð og eru nú fastir undir rústum heimila sinna.
Þar að auki, vegna kulda og blauts veðurs sem gengur yfir svæðið, hafa slæmar aðstæður gert björgunar- og endurheimtarstarf beggja vegna landamæranna mun erfiðara.
Hitastigið er þegar orðið mjög lágt en á miðvikudag er búist við að það fari niður fyrir frostmark.
Lágþrýstisvæði svífur nú yfir Tyrklandi og Sýrlandi. Þegar það færist yfir mun það leiða til „mun kaldara lofts“ frá miðhluta Tyrklands, samkvæmt veðurfræðingi CNN, Britley Ritz.
Spáð er -4 gráðum á Celsíus (24,8 gráðum Fahrenheit) í Gaziantep og -2 gráðum í Aleppo á miðvikudagsmorgun. Á fimmtudag lækkar spáin enn frekar í -6 gráður og -4 gráður, talið í sömu röð.
Heilbrigðisráðherra Tyrklands, Fahrettin Koca, sagði að aðstæður hafi þegar gert það erfitt fyrir hjálparsveitir að komast á viðkomandi svæði, og bætti við að þyrlur hafi ekki getað tekið á loft á mánudag vegna slæms veðurs.
Þrátt fyrir aðstæður hafa yfirvöld beðið íbúa um að yfirgefa byggingar til að tryggja öryggi sitt vegna áhyggna af frekari eftirskjálftum.
Þar sem tjónið hefur orðið svo mikið í báðum löndunum eru margir farnir að spyrja spurninga um hvaða hlutverki byggingarinnviðir á staðnum kunna að hafa gegnt í harmleiknum.
Kishor Jaiswal, byggingarverkfræðingur hjá USGS, sagði við CNN á þriðjudag að Tyrkland hefði orðið fyrir miklum jarðskjálftum áður, þar á meðal jarðskjálfta árið 1999.náði suðvesturhluta Tyrklandsog drap meira en 14.000 manns.
Jaiswal sagði að mörg svæði í Tyrklandi hefðu verið skilgreind sem svæði með mikla jarðskjálftahættu og því þýddu byggingarreglugerðir á svæðinu að byggingarverkefni ættu að þola þess konar atburði og í flestum tilfellum forðast hörmulegar hrun - ef það er gert rétt.
En ekki hafa allar byggingar verið byggðar samkvæmt nútíma tyrkneskum jarðskjálftastöðlum, sagði Jaiswal. Annmarkar í hönnun og smíði, sérstaklega í eldri byggingum, þýða að margar byggingar gátu ekki þolað alvarleika áfallanna.
„Ef þessi mannvirki eru ekki hönnuð með tilliti til þeirra jarðskjálfta sem þau kunna að verða fyrir á hönnunarlíftíma sínum, þá gætu þau ekki virkað vel,“ sagði Jaiswal.
Jaiswal varaði einnig við því að margar af þeim mannvirkjum sem eftir standa gætu verið „verulega veiklaðar vegna þessara tveggja sterku jarðskjálfta sem við höfum þegar orðið vitni að. Það eru enn litlar líkur á að sjá eftirskjálfta sem er nógu sterkur til að fella þessi hrörnuðu mannvirki. Því ættu menn að gæta mikillar varúðar við að komast að þessum veiku mannvirkjum á meðan á þessum eftirskjálfta stendur.“
Birtingartími: 8. febrúar 2023
